13 redenen waarom slachtoffers van seksueel misbruik zwijgen

Lang na mijn vaders dood vond ik één aanwijzing dat hij als zevenjarige jongen seksueel misbruikt moest zijn. Het kwam door een opmerking van mijn zus.

Toen ze een jaar of veertien was sprak ze met mijn vader over homoseksualiteit. Mijn vader zei dat hij een hekel aan homo’s had.

Hij liep naar de kast, schoof de la open en pakte de enige klassenfoto die hij van de lagere school had. Hij priemde zijn vinger op de onderwijzer en riep: ‘Dat komt door die man! Hij zat aan kleine jongens!’

Ik hoorde het pas van haar toen ze dik in de vijftig was. Ze dacht eraan doordat ik haar vertelde dat ik over seksueel misbruik schreef. De conclusie die ik trok is dat mijn vader zelf slachtoffer geweest moest zijn van die man, want hoe kon hij het anders weten? En waarom reageerde hij anders zo emotioneel? Rechtstreeks erover praten kon hij blijkbaar niet. Hij moet er zijn leven lang over gezwegen hebben.

Ikzelf kon pas na veertig jaar benoemen dat ik seksueel misbruikt was, door een jongen die ik in de disco had ontmoet. Eerder zei ik altijd dat ik zoiets gelukkig nooit had meegemaakt.

Door de #MeToo-beweging in 2017 vroeg ik me af of mij zoiets ooit was overkomen. Pas toen moest ik  erkennen dat het zo was. Ik had het altijd weggestopt en mezelf aangerekend. Daarom had ik het uit mijn bewustzijn verbannen en er uit schaamte altijd over gezwegen.

Ik vertelde het voor het eerst voorzichtig aan mijn man. Zeg maar gerust dat ik dat vreselijk moeilijk vond. Mijn keel kneep bijna dicht van spanning. Mijn man vroeg door en had geen oordeel. Met horten en stoten kwam mijn verhaal er toen uit. Vervolgens schreef ik er een boek over: Brief aan mijn dader.

Inmiddels weten we dat wereldwijd één op de drie vrouwen en één op de zes mannen aan seksueel geweld heeft bloot gestaan. Waarom weten we het dan niet van elkaar? Volgens mij komt dat omdat we erover zwijgen.

Waarom komen slachtoffers er niet voor uit?

En waarom is praten over misbruik zo moeilijk? Sommigen praten nooit en nemen hun geheim mee in hun graf, net als mijn vader. Dat moet verschrikkelijk eenzaam zijn.

Ook ik voelde me eenzaam, vooral in de tijd dat het misbruik speelde. Toch praatte ik er met niemand over. En juist daardoor voelde ik me eenzaam.

De afgelopen jaren onderzocht ik waarom slachtoffers van seksueel geweld niet over hun ervaring kunnen praten. Ik vond dertien redenen. Veel redenen komen voort uit schaamte. En over schaamte praten we liever niet. Vaak hebben we te maken met een combinatie van onderstaande redenen.

Een slachtoffer vertelt niemand dat ze* seksueel misbruikt is omdat:

1. Het slachtoffer herkent het niet als misbruik 

Dat gebeurt vooral bij kinderen. Als de pleger** vertelt dat het normaal is wat hij (of zij) doet, dan gelooft een kind dat.

Bijvoorbeeld: een vader die zijn eigen kind misbruikt zegt dat alle vaders dit met hun kind doen. Dat het onderdeel uitmaakt van seksuele voorlichting.

Het kind denkt dat het normaal is en ziet geen reden om er met anderen over te praten.

Ook loverboys kunnen gebruik maken van tactiek: Als je echt van me houdt doe je het voor mij. Maar zelfs als zoiets niet gezegd wordt hoeft een slachtoffer het nog niet als misbruik te herkennen. Als iemand geen of slechte seksuele voorlichting heeft gehad, kan iemand geloven dat alle mannen (of vrouwen) het op deze manier aanpakken en dat het normaal is wat de pleger doet.

Ook kan het komen door een laag gevoel van eigenwaarde. Onbewust denkt het slachtoffer dat ze het misbruik verdiend heeft. Dat gebeurt vooral als een slachtoffer eerder misbruikt is, maar ook als iemand eerder mishandeld werd of op een andere manier getraumatiseerd is geraakt. Het gemis aan eigenwaarde zet aan tot please-gedrag.

2. Bescherming van broertje of zusje

Als er incest plaats vind, bijvoorbeeld door een vader met het oudste kind, kan het kind bang zijn dat de pleger hetzelfde met een broertje of zusje gaat doen. Als het kind het vertelt stopt het misschien voor haar, maar wie zegt dat de pleger dan niet een broertje of zusje zal nemen? Liever zwijgen en het laten gebeuren, dan dat de pleger een ander kind hetzelfde aandoet.

3. Niet verweerd

Het slachtoffer schaamt zich omdat het zich niet verweerd heeft tegen de pleger. Ze zal zichzelf verwijten dat ze het heeft laten gebeuren.

De meeste slachtoffers bevriezen of onderwerpen zich aan de dader. Ze verdedigen zich niet en werken met de dader mee. Dat is een normale overlevingsreactie.Maar het slachtoffer weet dat niet, schaamt zich ervoor en voelt zich schuldig. Liever zwijgen dan als stomme sukkel gezien te worden die het heeft laten gebeuren.

4. De genitale respons

Dat betekent dat een meisje of vrouw nat wordt, dat een jongen of man een erectie krijgt of dat het slachtoffer zelfs een orgasme krijgt. Het slachtoffer kan denken: dan moet ik het toch lekker hebben gevonden. Een pleger kan erop wijzen: Zie je wel dat je het lekker vindt dus je wilde het zelf.

Maar de genitale respons zegt niets over toestemming of lekker vinden. Het is een natuurlijke reactie, vaak bij angst, die één op de vijf slachtoffers krijgt. Maar omdat een slachtoffer dat niet weet zal ze zich schamen en zwijgen.

5. Angst om niet geloofd te worden

Dat verzin je. Zoiets doet die aardige meneer niet. Ik kan het me niet voorstellen. Ze heeft een levendige fantasie.

Dat is hoe de omgeving kan reageren. Ja, dan hou je verder je mond.

6. Angst voor verwijten, roddel en victim blaming

Ik had het wel geweten als het mij was overkomen.

Ik zou… Waarom had je je dan zo sexy aangekleed?

Je moet daar ook niet heengaan op zo’n laat tijdstip.

Je weet toch wat mannen willen?

Zo erg kan het toch niet zijn? Je moest eens weten wat ik allemaal heb meegemaakt.

Hoe heb je zo stom kunnen zijn om een naaktfoto te sturen?

Ze heeft het vast zelf uitgelokt. Ze is een slet.

Als dat soort dingen over een slachtoffer worden gezegd laat ze het wel om te praten.

7. Schuldig voelen en twijfel over eigen aandeel

Ik heb hem toch zelf binnen gelaten.

Had ik hem maar niet moeten kussen.

Blijkbaar heb ik hem de indruk gegeven dat hij verder kon gaan. Dus het is mijn eigen schuld.

Allerlei verwijten die een slachtoffer zichzelf kan maken. Daarom denkt ze dat het haar schuld is. Nee, dan praat je er niet over met anderen.

8. Loyaliteit naar de dader

Sommige slachtoffers zijn loyaal aan de pleger. Vooral kinderen. Ze kennen de pleger. De pleger is familie of een vriend. Wat gebeurt er met hun vriend als ze over het misbruik gaan praten? Wordt hij veroordeeld? Misschien gevangen gezet?

Een vriend verraad je niet. Dan blijft het tussen hem en jou.

9. Naasten niet willen belasten met negatieve emoties

Als een kind vertelt niets als ze vermoedt dat het de ouders overstuur zou maken met haar bekentenis, of als ze bang is dat ouders de pleger geweld aandoen.

Het kind kan het gevoel hebben dat het haar schuld is dat haar ouders overstuur raken of dat het haar schuld is dat de pleger met geweld wordt bejegend door de ouders.

Dan maar liever zwijgen.

10. De pleger manipuleert of dreigt

De pleger manipuleert: ‘Niemand zal het begrijpen’ en ‘Je bent zo speciaal. Dit is ons geheimpje’. Of: ‘Je vindt het toch lekker. Ik voel het want je bent nat.’Of hij dreigt: ‘Iedereen zal zeggen dat het jouw schuld is.’ Of erger ‘Ik vermoord je vader als je het vertelt.’ Of: Als ik in de gaten krijg dat je erover praat, dan ben je er geweest. Tot: 'Ik zet de video online.'

11. De illusie in stand houden dat het goed gaat en dat er sprake is van liefde

Als een slachtoffer niemand heeft om op terug te vallen kan ze zichzelf wijs maken dat de pleger het uit liefde doet.

Dat overkwam mij veertig jaar geleden. Ik hechtte me aan de pleger en maakte mezelf wijs dat hij van me hield. Ik was bang helemaal niemand meer te hebben als ik hem zou verraden***.

Ook in geval van bijvoorbeeld een loverboy kan zoiets ontstaan. Een loverboy dwingt zijn slachtoffer tot seks met andere mannen maar kan haar wijsmaken dat ze het doet uit liefde voor hem. Maar ergens voelt ze dat het niet klopt en ze houdt het voor zich.

12. Bang om als meelijwekkend gezien te worden

Dat herken ik van mezelf. Ik bouwde een stoer imago op zodat ik niet als zwak zou worden gezien. Als ik over het misbruik zou vertellen dan zou men medelijden met mij kunnen krijgen.

Dat moest ik absoluut voorkomen. Ik zou er voor altijd over zwijgen.

13. Omdat er vertrouwen geschonden is

Als de pleger een dierbaar iemand is die het slachtoffer zou moeten kunnen vertrouwen, bijvoorbeeld een ouder, een tante of de onderwijzer op school, wie kan ze dan nog wel vertrouwen?

Is degene aan wie ze het wil vertellen dan wel te vertrouwen? Is haar verhaal veilig bij hem of zal hij ermee aan de haal gaan? Dan liever zwijgen.

Hoe kunnen we met een slachtoffer van seksueel misbruik praten?

Door het serieus te nemen. Door zonder oordeel te luisteren als zoiets je verteld wordt. Door niet bang te zijn om door te vragen. Door steun te bieden.

Lukt het niet om met je naaste te praten over een ervaring met seksueel misbruik?

Als je wilt help ik jullie om samen te praten.

 Of heb je (nog steeds) last van de impact van seksueel misbruik? Ook dan kan ik je helpen.

Neem gerust contact met me op voor een vrijblijvend gesprek:

Ans Breetveld

Voetnoten:

* Voor de leesbaarheid duid ik slachtoffers aan met zij. Maar er kan net zo goed zij of hen gelezen worden.

** Vanwege de leesbaarheid spreek ik in de tekst over mannelijke plegers. Maar het gaat net zo goed over vrouwelijke of genderneutrale plegers.

*** Lees mijn boek: Brief aan mijn dader